حاکمیت در کسب و کارهای خانوادگی با ساختار چند کسب و کاری

امروز قصد دارم درباره حاکمیت در کسب و کارهای خانوادگی گزارشی از یک گفت‌وگوی بسیار ارزشمند با پروفسور آر لاچی (R. Laachi)، مدیر مرکز کسب‌وکارهای خانوادگی در مدرسه کسب‌وکار EDC فرانسه، ارائه دهم. این گفت‌وگو به موضوع پیچیده و حیاتی حاکمیت در کسب‌وکارهای خانوادگی با ساختار چندکسب و کاری می‌پردازد

این مباحث به‌ویژه برای شما که در بستر کسب‌وکارهای خانوادگی ایران فعالیت می‌کنید و در پی الگوبرداری از بهترین تجربه‌های جهانی هستید، بسیار روشنگر خواهد بود.

۱. چرا حاکمیت در کسب‌وکارهای خانوادگی چندکسب‌وکاری اینقدر پیچیده است؟

پروفسور لاچی توضیح می‌دهند که وقتی خانواده‌ها چندین نسل را پشت سر می‌گذارند، معمولاً صاحب بیش از یک کسب‌وکار می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که به‌طور میانگین، خانواده‌ها در طول عمر خود شش کسب‌وکار را اداره می‌کنند. این پیچیدگی ناشی از عوامل زیر است:

مدل‌های سنتی ناکافی

در گذشته، محققان کسب‌وکارهای خانوادگی را با مدل “سه دایره” (کسب‌وکار، خانواده، مالکیت) بررسی می‌کردند. اما این مدل برای خانواده‌هایی که چندین کسب‌وکار دارند، دیگر کارآمد نیست.

تصمیمات استراتژیک پیچیده

تصمیمات استراتژیک در این خانواده‌ها به‌شدت به دلبستگی‌های عاطفی آن‌ها نسبت به کسب‌وکارهای مختلف گره خورده است. علاوه بر دلایل منطقی اقتصادی، عوامل احساسی نیز در خرید یا راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید نقش دارند.

۲. مدل “خوشه کسب‌وکار خانوادگی” (Family Business Cluster Model)

پروفسور لاچی و همکارانشان در مقاله‌ای که در FBR منتشر کرده‌اند، مدل جدیدی به نام “خوشه کسب‌وکار خانوادگی” را معرفی می‌کنند که برای درک بهتر دینامیک این خانواده‌های چندنسلی، بسیار مؤثرتر است.

خانواده در مرکز

این مدل، خانواده را در مرکز قرار می‌دهد و به تعاملات آن با سایر کسب‌وکارها می‌نگرد.

نقش احساسات در توسعه کسب‌وکار

بسیار مهم است که بدانیم خانواده‌ها لزوماً کسب‌وکارهای جدید را فقط بر اساس استراتژی‌های اقتصادی کسب یا راه‌اندازی نمی‌کنند. دلایل عاطفی و اجتماعی نقش کلیدی دارند، مثلاً:

• جانشین‌پروری: ممکن است صاحب کسب‌وکار نخواهد دختر یا پسرش مستقیماً به کسب‌وکار اصلی بپیوندد، بنابراین او را به کسب‌وکاری دیگر می‌فرستد یا با حمایت مالی خانواده به او کمک می‌کند تا کسب‌وکار خودش را راه‌اندازی کند.
• رقابت‌های خانوادگی: اختلافات و رقابت‌های درونی در خانواده نیز می‌تواند به تصمیم‌گیری برای ایجاد کسب‌وکارهای جداگانه منجر شود.
• خلق ثروت اجتماعی-عاطفی (Socio-emotional Wealth Creation): این بعد، فراتر از خلق ثروت مالی است و شامل ارزش‌های غیرمالی مانند هویت خانوادگی، کنترل بر کسب‌وکار، و حفظ میراث می‌شود.

۳. مشکلات رایج در خانواده‌های چندکسب‌وکاری پیچیده

تحقیقات نشان می‌دهد که خانواده‌هایی که چندین کسب‌وکار دارند، با چالش‌های متعددی مواجه می‌شوند:

نیازهای متناقض و همپوشان

آن‌ها شروع به داشتن نیازهای متعدد و گاهی متناقض می‌کنند، از جمله نیازهای کارآفرینانه، نیازهای مالی و سطوح مختلف ریسک‌پذیری.

تصمیم‌گیری‌های دشوار

سوالاتی مانند سوالات زیر را باید مطرح و پاسخ بدهیم:

• در کدام کسب‌وکار بیشترین ریسک را بپذیریم؟
• بیشترین منابع را کجا سرمایه‌گذاری کنیم؟
• کجا بیشتر نوآور باشیم؟
• پاسخ به این سوالات می‌تواند بسیار پیچیده باشد.

۴. بهترین عملکردها: “تیم‌های حاکمیت فرعی مالکیت” (Ownership Sub-Governance Teams)

پروفسور لاچی و تیمشان خانواده‌هایی را شناسایی کرده‌اند که با موفقیت این پیچیدگی‌ها را مدیریت می‌کنند. این خانواده‌ها از ساختاری به نام “تیم‌های حاکمیت فرعی مالکیت” استفاده می‌کنند.

هدف مشترک:

این تیم‌ها از افرادی تشکیل شده‌اند که با یک هدف مشترک گرد هم می‌آیند: اطمینان از تداوم این خوشه از کسب‌وکارها و همچنین خانواده. آن‌ها همیشه بر سر این هدف هم‌راستا هستند و انگیزه‌های یکسانی برای خلق ثروت مالی و ثروت اجتماعی-عاطفی دارند.

ویژگی‌ها و صلاحیت‌های تیم‌های حاکمیت موفق:

• مدیریت هوش هیجانی: این تیم‌ها نه‌تنها هدف مشترکی دارند، بلکه توانایی مدیریت مسائل عاطفی موجود را نیز توسعه می‌دهند. آن‌ها حساسیت و صلاحیت لازم برای برخورد با این مسائل را دارند.
• وحدت و تعادل: آن‌ها توانایی ایجاد تعادل بین تنش‌های متناقض میان نیازهای کسب‌وکار، مالکیت و خانواده را دارند.
• تجربه و مهارت‌های حاکمیتی: این تیم‌ها از تجربه و مهارت‌های گسترده‌ای در زمینه حاکمیت برخوردارند.
• عملیات فرابخشی (Cross-functional): نکته جالب این است که اعضای این تیم‌ها به‌صورت فرابخشی فعالیت می‌کنند. آن‌ها معمولاً در هیئت مدیره کسب‌وکارهای مختلف نقش یا سمتی دارند یا مسئولیت‌های مدیریتی دیگری بر عهده دارند. این امر به آن‌ها کمک می‌کند تا ارتباط بین همه کسب‌وکارها را برقرار کرده، نیازهای آن‌ها را به‌خوبی درک کنند و پشتیبانی لازم را ارائه دهند.
• ارتباطات مؤثر: ارتباطات در این ساختار از بالا به پایین نیست، بلکه فرابخشی و افقی است.

هنگامی که همه این ویژگی‌ها با هم تراز شوند، تیم حاکمیت مالکیت می‌تواند به‌شکلی سالم عمل کند و به همدلی مالکان خانواده و عملکرد مالی این کسب‌وکارهای خانوادگی پیچیده کمک کند.

۵. تضمین پایداری کسب‌وکار خانوادگی در بلندمدت

پروفسور لاچی بر این نکته تأکید می‌کنند که برای اینکه این خانواده‌ها بتوانند هویت کسب‌وکار خانوادگی خود را حفظ کنند و هم خانواده و هم کسب‌وکارهایشان سالم بمانند، موارد زیر ضروری است:

جانشین‌پروری:

این موضوع به انتقال روحیه کارآفرینی بازمی‌گردد. اگر این خوشه‌های کسب‌وکاری وجود دارند، به این دلیل است که مالکان خانواده روحیه کارآفرینانه‌ای داشته‌اند.

انتقال ارزش‌ها:

تیم‌های حاکمیت سطح بالا متشکل از افرادی هستند که از این ارزش‌ها آگاه‌اند و مسئولیت انتقال آن‌ها را بر عهده دارند.

پذیرش مسئولیت و الهام‌بخش بودن:

مسئولیت‌پذیری و الهام‌بخش بودن برای نسل بعدی کلید اصلی تداوم است.

نتیجه‌گیری

امیدوارم این گزارش جامع، دیدگاه‌های جدید و ارزشمندی را برای شما، اعضای خانواده‌های کسب‌وکاری در ایران، فراهم کرده باشد.
درک پیچیدگی‌های حاکمیت در ساختارهای چندکسب‌وکاری و به‌کارگیری مدل‌هایی مانند “خوشه کسب‌وکار خانوادگی” و “تیم‌های حاکمیت فرعی مالکیت” می‌تواند به شما در حفظ هارمونی خانواده، افزایش عملکرد مالی و تضمین تداوم میراث خانوادگی کمک شایانی کند.
به‌خاطر داشته باشید که موفقیت تنها در گرو استراتژی‌های اقتصادی نیست، بلکه مدیریت هوشمندانه ابعاد عاطفی و اجتماعی نیز نقشی حیاتی دارد.

با مهر،
سجاد سلیمانی
استراتژیست و مدرس و مشاور کسب و کار