معرفی کتاب: مدیریت و جنگ (چگونه سازمان‌ها درگیری را هدایت می‌کنند و صلح می‌سازند)

چرا مدیریت در مناطق درگیر جنگ اهمیت دارد؟ سوالی بسیار مهم در ارتباط تنگاتنگ دو مفهوم: مدیریت و جنگ. در دنیای امروز که بی‌ثباتی و درگیری بخش جدایی‌ناپذیری از واقعیت بسیاری از جوامع است، درک چگونگی مدیریت کسب‌وکار در بحران و تاب‌آوری سازمانی در جنگ برای هر کارآفرین و مدیری حیاتی است.

در این پست تلاش میکنم گفتگوهای انجام شده درباره کتاب مهم و تامل‌برانگیز دکتر جوآن مورفی با عنوان «مدیریت و جنگ: سازمان‌ها چگونه درگیری را هدایت کرده و صلح می‌سازند» را معرفی کنم.

Management and War: How Organisations Navigate Conflict and Build Peace
Kindle Edition

هدف این کتاب و این مطلب، ارائه درکی عمیق از نقش مدیریت کسب‌وکار در مناطق جنگی و چگونگی تبدیل چالش‌ها به فرصت‌هایی برای صلح پایدار است.

درباره نویسنده و انگیزه او: نگاهی از درون به قلب درگیری

دکتر جوآن مورفی، استاد رشته رهبری و تغییر سازمانی در دانشکده مدیریت کوئینز بلفاست، محقق برجسته و نویسنده این کتاب است.

تجربه شخصی او از رشد در ایرلند شمالی در دوران “مشکلات” (The Troubles)، دیدگاه منحصربه‌فردی به تحقیقاتش بخشیده است. او ابتدا به عنوان یک دانشمند علوم سیاسی به درگیری‌ها علاقه‌مند شد و پس از کار در خاورمیانه و سپس بازگشت به ایرلند شمالی، متوجه شد که بسیاری از تصمیمات مهم در طول درگیری‌ها نه توسط بازیگران سیاسی یا امنیتی، بلکه توسط مدیران سازمان‌ها گرفته می‌شوند که تلاش می‌کنند امور را در محیط‌های بسیار دشوار پیش ببرند.

دکتر مورفی معتقد است که اهمیت مدیریت، نه تنها در جوامع عادی، بلکه در جوامعی که درگیری‌های قابل توجهی را تجربه کرده‌اند یا می‌کنند، بسیار مهم و اغلب نادیده گرفته شده است.

چارچوب تحقیقاتی: فراتر از تئوری، در دل واقعیت

تحقیقات دکتر مورفی بر اساس یک سنت گسترده از مطالعات مدیریت و سازمان است که بر مفهوم محیط‌های افراطی (Extreme Environments)، چالش‌های بزرگ (Grand Challenges) و مسائل پیچیده (Wicked Problems) تمرکز دارد.

این رویکرد بین‌رشته‌ای، از اخلاق کسب‌وکار، مسئولیت‌پذیری شرکتی، مدیریت صلح و درگیری، امنیت انسانی، حقوق بشر و اقتصاد صلح بهره می‌برد.

این پژوهش به صورت دقیق بررسی می‌کند که چگونه سازمان‌ها می‌توانند از رویکردهای “عدم آسیب‌رسانی” و “کسب‌وکار حساس به درگیری” فراتر رفته و با دنبال کردن تجارت مسئولانه (Responsible Business Practices)، ریشه‌های درگیری، از جمله نابرابری‌های ساختاری را برطرف کرده و شرایط منجر به صلح را ایجاد کنند.

مطالعه موردی: سه منطقه درگیری، درس‌های جهانی

در این کتاب، دکتر مورفی سه منطقه درگیری متفاوت را مورد بررسی قرار داده است:

• ایرلند شمالی (Northern Ireland)
• بوسنی (Bosnia)
• کشور باسک (Basque Country)

این مناطق برای او “قابل دسترس” بودند، به این معنا که پس از تجربه درگیری‌های شدید، به سمت آرامش در حرکت بودند. او در این مناطق، مدیران مختلفی را مورد مصاحبه قرار داد، از جمله:

• کارآفرینان و صاحبان کسب‌وکارها
• مدیران سازمان‌های میراث فرهنگی (مدیریت حافظه جمعی)
• مدیران بخش‌های برنامه‌ریزی در دولت‌های محلی (مدیریت فضای عمومی)
• افراد درگیر در حوزه مسکن عمومی

درس‌های کلیدی کتاب برای صاحبان کسب‌وکار: راهنمای تاب‌آوری در بحران

طولانی بودن درگیری و خوش‌بینی کاذب:

یکی از مهم‌ترین یافته‌ها این بود که تقریباً همه، درگیری‌ها را موقت می‌دانستند و فکر می‌کردند به سرعت به پایان می‌رسد.

اما طول عمر درگیری‌ها بسیار مهم است و پاسخ‌های اولیه به بحران اغلب برای دهه‌ها ادامه می‌یابند زیرا مردم بیش از حد خوش‌بین هستند که اوضاع به سرعت به حالت عادی بازمی‌گردد.

برای کسب‌وکارها: برنامه‌ریزی بلندمدت برای مقابله با شرایط ناپایدار و درک اینکه بحران ممکن است پایدار باشد، ضروری است.

شجاعت شخصی در کنار ترس:

مدیران در این محیط‌ها، با دوگانگی ترس شدید و شجاعت فوق‌العاده دست و پنجه نرم می‌کنند. یک صاحب بار در ایرلند شمالی که کسب‌وکارش را با تمام سرمایه خانواده راه‌اندازی کرده بود، تحت فشار شدید گروه‌های شبه‌نظامی و نیروهای امنیتی قرار گرفت. او می‌گوید سال‌های اول “جهنم” بود، اما اراده برای ادامه دادن، نیروی محرکه او بود.

برای کسب‌وکارها: مدیریت بحران در زمان جنگ، علاوه بر مهارت‌های فنی، نیازمند استقامت روانی و شجاعت فردی است.

رهبری در محیط‌های افراطی: الگوی هرم واژگون:

اسمیت کومالک، فرمانده غیرنظامی در حین محاصره سارایوو، سه درس مدیریتی کلیدی را شرح داد:

• رهبری شما اهمیت زیادی ندارد؛ شما در پایین هستید و بار همه را به دوش می‌کشید. این “هرم واژگون” به معنای خدمتگزار بودن رهبر و از خودگذشتگی است.
• تصمیم‌گیری فشرده: در زمان خطر شدید، فرصت برای تصمیم‌گیری با درنگ وجود ندارد و باید شجاعت خارق‌العاده‌ای در تصمیم‌گیری داشت.
• سازمان‌دهی همه چیز است: بقا در اولویت است و برای بقا، باید سازمان‌دهی شده بود؛ از جمع‌آوری اطلاعات درباره افراد و مهارت‌ها گرفته تا غذا. برای کسب‌وکارها: در بحران، رهبری خدمتگزار، تصمیم‌گیری سریع و شجاعانه، و سازمان‌دهی دقیق منابع (انسانی، مالی، اطلاعاتی) کلید بقا است.

حرکت در فضای لیمینال (Liminal Space): نه جنگ، نه صلح:

بسیاری از جوامع در فضایی بین جنگ و صلح قرار دارند که بر تمام تصمیم‌گیری‌ها تاثیر می‌گذارد. مدیران چه در بخش عمومی، چه در کسب‌وکار و چه در بخش سوم، با چالش‌های این فضای مبهم روبرو هستند.

برای کسب‌وکارها: باید درک کرد که حتی در دوران پساجنگ، بی‌ثباتی‌های پنهان وجود دارد و تصمیم‌گیری‌ها باید با توجه به این واقعیت‌های پیچیده انجام شود.

مدیریت حافظه و نمادها: چالشی برای فضای عمومی و کار:

مدیریت حافظه جمعی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در محیط‌های درگیری‌زده است که به طور مستقیم بر فضای کاری کسب‌وکارها نیز تأثیر می‌گذارد.

مثلاً در ایرلند شمالی، کسب‌وکارها در مدیریت نمادها در محل کار با دشواری‌های زیادی روبرو بوده‌اند. حتی متصدیان موزه‌ها در بوسنی و ایرلند شمالی گاهی اوقات برای جمع‌آوری و حفظ آثار سیاسی (که می‌توانست برای نسل‌های آینده حیاتی باشد)، قوانین را زیر پا گذاشته‌اند.

برای کسب‌وکارها: آگاهی از حساسیت‌های فرهنگی و تاریخی و مدیریت هوشمندانه نمادها در محیط کار برای جلوگیری از تشدید تنش‌ها حیاتی است.

تصمیم‌گیری در “منطقه خاکستری”: بدون راه حل خوب:

مدیران غالباً در موقعیت‌هایی قرار می‌گیرند که هیچ تصمیم کاملاً خوبی وجود ندارد و باید دست به مصالحه‌های دشوار زد.

برای مثال، صاحب باری که بین فشار شبه‌نظامیان برای استخدام افراد و درخواست پلیس برای همکاری گیر افتاده بود، در یک دوراهی اخلاقی قرار داشت که هیچ راه حل ایده‌آلی نداشت.

برای کسب‌وکارها: باید پذیرفت که در برخی شرایط، انتخاب بین “بد و بدتر” اجتناب‌ناپذیر است و توانایی تصمیم‌گیری تحت فشار و با حداقل آسیب، یک مهارت مدیریتی ضروری است.

کسب‌وکار برای صلح و یادگیری بین‌سازمانی: همکاری برای آینده

چند سرفصل مهم در این مورد رو با هم مرور میکنیم:

اهمیت شناخت محیط:

کسب‌وکارها برای موفقیت و نقش‌آفرینی مثبت در مناطق درگیری، باید محیط محلی خود را به خوبی درک کنند. این امر اغلب با تعامل عمیق با جوامع محلی یا ارتباط با کسب‌وکارهای محلی ممکن می‌شود.

حساسیت به درگیری (Conflict Sensitivity):

کسب‌وکارها می‌توانند در صورت عدم آگاهی، آسیب زیادی وارد کنند. این حساسیت‌ها با زمان و شرایط تغییر می‌کنند و نیاز به دانش محلی و مشاوره‌های خوب دارد.

نقش کسب‌وکارهای بومی: قهرمانان گمنام:

کسب‌وکارهای محلی اغلب به شدت به ثبات جامعه خود متعهد هستند. آن‌ها فضاهای امن فراهم می‌کنند، فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کنند و به ثبات جوامع کمک می‌کنند، حتی با وجود تهدیدهای شدید از سوی گروه‌های شبه‌نظامی. آن‌ها نه تنها ضرر نمی‌رسانند بلکه با خطر شخصی بالا، نقش مهمی در حل مناقشات ایفا می‌کنند.

تفاوت کسب‌وکارهای بزرگ و محلی:

باید بین نقش کسب‌وکارهای بزرگ (به ویژه فراملی) و کسب‌وکارهای محلی تمایز قائل شد.

در حالی که برخی کسب‌وکارهای بزرگ (به خصوص در صنایع استخراجی) متهم به دامن زدن به درگیری‌ها هستند، تمرکز دکتر مورفی عمدتاً بر افراد بومی و صاحبان کسب‌وکارهای کوچک و متوسط است که در جوامع خود ریشه دارند.

جنبه‌های روانشناختی مدیریت:

تحقیقات آینده باید بیشتر به جنبه‌های انسانی و روانشناختی مدیران در محیط‌های درگیری بپردازد. تجربیات شخصی، ارتباطات روانشناختی با حافظه و چگونگی تأثیر آن بر دیدگاه‌های آن‌ها در مورد صلح، حوزه‌ای است که نیاز به بررسی بیشتری دارد.

نتیجه‌گیری: نگاه به آینده با تاب‌آوری و امید

کتاب «مدیریت و جنگ» از دکتر جوآن مورفی، منبعی ارزشمند برای هر صاحب کسب‌وکار است که در یک محیط ناپایدار یا درگیری‌زده فعالیت می‌کند.

این کتاب نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با درک عمیق از بافتار، انعطاف‌پذیری، شجاعت و سازمان‌دهی دقیق، نه تنها کسب‌وکار را حفظ کرد، بلکه به ایجاد صلح و توسعه پایدار نیز کمک کرد.

این درس‌ها برای ساختن تاب‌آوری کسب‌وکار و مدیریت هوشمندانه بحران در هر شرایطی قابل استفاده هستند.