نمایشگاه کتاب امسال لیستی با خود همراه داشتم و کتابهایی را تهیه کردم. یکی از مواردی که نامی و ناشری برای آن سراغ نداشتم حقوق در صنعت دیجیتال بود. شاید بتوان گقت: مالکیت فکری محصولات نرم افزاری، مالکیت فکری در فضای وب، حق و حقوق تولید کننده محتوای دیجیتال، حقوق تجارت الکترونیک و البته یک بخش مهم دیگر هم حقوق قـرادادهای الکترونیک.
برای من که به تولید محتوا و استراتژی محتوای دیجیتال علاقمند هستم، شناخت این حقوق و راه های بکاربست آن و انواع مدل های قراردادهای مربوطه بسیار حایز اهمیت است. به واقع، ماهیت فضای دیجیتال و شبکه اینترنت و کارکردهای امروزین آن که روز به روز بر انواع و ابعاد و گستـره آن هم افزوده می شود و مشاغل بسیاز نوینی هم برای این فضا در حال شکل گرفتن است، باعث شده که ما وارد زندگی اجتماعی و جهانی و اقتصادی شویم و هر زندگی جمعی نیازمند قوانین و حق و حقوق و قوانین مشخص است تا بهتر بتوان در آن محیط زندگی کرد.
مقدمه
- برای نمونه (و نمونه های ساده) مالکیت فکری عکس هایی که من در بخش «عکاسی من» گرفته ام، یا متن هایی که نوشته ام (و هر کس دیگری که اینکار را انجام داده) چگونه تامین می شود؟ حـدود آن چیست؟
.
- بگـذارید مثال دیگری بزنم، من یک سفارش طراحی سایت داده ام و می خواهم سایت فقط مال من باشد، مالکیت فکری کد های تولید شده که به راحتی قابل استفاده در پروژه های دیگر است، چگونه تضمین و تامین می شود؟ دانشی که در اثر انجام یک پروژه خلاقانه شکل می گیرد را چگونه حفظ کنیم و مهندسین پروژه چگونه این محدودیت را خواهند داشت و در چه شکل هایی آزاد هستند؟
.
- فیلم های بسیار تولید کنیم و در وب توزیع کنیم، تا چه زمانی انتشار آنها قانونی بوده و حقوق من ِ تولید کننده حفظ شده و در چه زمانی هم حق ِ من ِ تولید کننده پایمال می شود؟
.
- دیدن صفحات خاص و محتوای خاص آیا برای من مسئولیت آفرین است؟ انتشار یک مطلب از یک سایت و منبع دیگر (با ذکر آدرس و یا بدون منبع) چه مسئولیت هایی را متوجه من می کند؟ من تا چه حـدی حق دخالت در متون تولید شده دیگران (و یا سایر محتوا در قالب و فرمت های دیگر) را دارم؟
.
- وقتی در سایتی می خواهم ثبت نام کنم، در کنار دکمه ثبت نام تیک زدن این گزینه (من قوانین سایت را مطالعه کرده و آن را قبول دارم) به چه معنی است؟ آیا حق و حقوقی بر گردن من است؟ آیا می توانند (روزگاری) علیه من استفاده اش کنند؟ آیا من می توانم آنها را قبول نکنم اما از خدمات آنها استفاده کنم؟
.
- حال اگر همه این موارد را می دانم چگونه آن را اعلام کنم؟ چگونه در قـراردادها با دیگران آنها را به کار ببرم؟
.
- تعریف جرم، مجـرم، مورد جنایت، متهم، نوع اتهام چیست؟ جبران خسارت در فضای دیجیتال به چه مفهومی هست و چگونه محقق می شود؟ حال در نظر بگیرید این موارد تبیین شده است، قاضی در این دعوی (و مورد اختلاف و شکایت) کیست؟ متخصص کامپیوتر یا عالم به حقوق؟ کدام حقوق؟ حقوق چند صد سال گذشته یا حقوق ِ نوین ِ دیحیتال؟ و سوال آخر هم اینکه محل برگـزاری این شکایت و درخواست رسیدگی کجاست؟ مثلا من از سایت هندی فیلم های آموزشی را برداشته ام و به زبان فارسی ترجمه کرده ام و به یک تاجیک در تاجیکستان فروخته ام، خب، جرم و مجرم و وکیل، قاضی و محل برگزاری دادگاه کجاست؟ و در آخـر اینکه نوع ِ مجازات چگونه است و چه ماهیتی دارد؟
.
- این روزها دورکاری در فضای دیجیتال (سفارش کار یا اخذ کار در فضای اینترنت به صورت مستقیم یا با واسطه سایتهایی همانند پونیشا و یا انجام میدم) و مفهومی به نام فرینسلر رونق فراوانی پیدا کرده است. بعلاوه اینکه بحث بسیار جدیدتری در فضای تجارت آنلاین کشور وارد شده به نام جمع سپاری CSW (اولین سمینار آن در ایران CSW Summit Tehran)، خب با همه این تعاریف و لینک هایی که اینجا داده شد، معنا و مفهوم حق و حقوق بین طرفین چیست؟ کارفرمایی که پروژه ای را به انبوه مردم ناشناس می سپارد، از کدام قوانین بهره می گیرد؟
در زبان فارسی، در قوانین و حقوق جاری کشور و تجارت خود، برای دور کاری و یا جمع سپاری و سایر قراردادهای حوزه وب و دیجیتال چه کاری کرده ایم و چه راه حلی داریم؟
اینها (تقریبا و به جزمورد آخر) جـزو ساده ترین شکل های حقوقی محتوای فضای دیجیتال هستند و من با چنین زمینه و سوالات فکری در نمایشگاه کتاب به دنبالِ آموزش ها و متون تخصصی و عمومی و «بخش های کارشده که محتوا دارند» در نمایشگاه کتاب بودم. به جرات می توانم بگویم تمام ناشران دانشگاهی را سر زدم و بخش هایی از ناشران عمومی را هم مرور کردم اما نتوانستم بیشتر از سه مورد کتاب در این زمینه پیـدا کنم که در ذیل، به ترتیب سال انتشار کتاب معرفی شان می کنم:
۱٫ کتاب: حمایت از حقوق مالکیت فکـری در محیط اینترنتی
موسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی (آدرس سایت موسسه)
چاپ اول کتاب مربوط به آبانماه سال ۱۳۸۶
تورق اولیه کتاب دو موضوع را در نگاه من پررنگ می کند: یک) کتاب و اندیشه مولفین، با توجه به سرعت بسیار تحولات فضای دیجیتال، قدیمی یا بسیار قدیمی شده است دو) کتاب بیشتر به صورت کلیات و آموزش مفاهیم و موضوعات پرداخته شده و استنتاج یک روش یا قرارداد برای فـرد سخت است
۲٫ نام کتاب: قراردادهای الکترونیکی (انعقاد و تحلیل)
خانم شهلا عربی به عنوان رساله کارشناسی ارشد خود و در پاییز ۱۳۸۹ این کتاب را تهیه کرده است. در نگاه اول و تورقی سطحی، به نظر می رسد بهتر از کتاب قبلی و به روزتر مسائل بررسی و آموزش داده شده اند. همچنان در مخاطب اصلی، افرادی هستند که حقوقی اند و برای نسلِ دانش آموخته کامیپوتر، آموزشی کلی و عمومی است و البته فکر میکنم بتوان از این کتاب در استنتاج یک قرارداد (در حوزه کاری خود) استفاده کرد.
البته با توجه به عنوان کتاب و نوشتن کلمات (انعقاد و تحلیل) انتظار می رفت نویسنده در هر حوزه حداقل یک مورد را بررسی و به لحاظ حقوقی آسیب شناسی و آموزش می داد. اما خب ظاهـرا این کار مد نظر ایشان نبوده است! نقد جدی من به این کتاب این است که چرا موردکاوی انجام نـشده.
.
۳٫ کتاب: حقوق تجارت الکترونیک (همراه با تحلیل قانون تجارت الکترونیکی ایران)
نویسنده: پروفسور زَویه لینان دُبِلفـون (فرانسوی) ترجمه: دکتر ستار زرکلام سال انتشار ۱۳۹۳
Xavier linant de bellefonds — e-commerce law
کتاب به لحاظ سال انتشار، کتاب جدیدی است. در نگاه و تورق اولیه و سرسری، به نظر می رسد که کتاب همان رویه کلی دو کتاب قبلی در آموزش مفاهیم و کلیات را دارد و تلاش میکند یک فضای خوب برای فهم همه ساختارها ایجاد کند. این کتاب هم از موردکاوی و بررسی بند به بند قراردادها و تحلیل آنها و بررسی ابعاد و مسئولیت های هر یک پرهیز کرده است. اما ناشر کتاب (موسسه مطالعات و پژوهش های حقوق شهر دانش) در مقدمه خود حرف بسیار خوب و جالبی بر زبان آورده که آن را نقل میکنم:
” به نظر می رسد که حقوق تجارت الکترونیک تا حد زیادی بی نیاز از بومی سازی بوده و با فضای اجتماعی هر کشوری نسبتا همگون باشد. به واقع غلبه ابعاد فنی حقوق تجارت الکترونیک بر سایر جنبه ها، استفاده از تجارب و دستاوردهای سایر نظامهای حقوق را به سهولت امکانپذیر می سازد. “
.
چرا حقوق تجارت الکترونیک؟
نبود کتابهای حقوقی خوب در این صنعت یک علامت سوال بزرگ (یا یک نشانه بزرگ از روندِ کُند توسعه) در کشور ما را نشان می دهد. امروزه دیگر تجارت الکترونیک بخش جدایی ناپذیر هر اقتصادی شده و بلکه کشورها برای جبران عقب افتادگی خود و گرفتن سهم خود در بازارهای جهانی دست به دامن این صنعت شده اند که در برای ما ایرانیان، هندوستان نمونه بسیار خوب و دم ِ دستی است.
تلاش می کنم در پست های بعدی، نمونه قراردادهای حوزه نرم افزار، تجارت الکترونیک و اینترنت را معرفی کنم.
من به واسطه علایق شخصی و روندی که برای آینده کاری خودم می بینم و علاقه بسیاری که به تجارت الکترونیک و استراتژی محتوا دارم، می خواهم در این باره مطالعه کنم و یادداشت برداری کنم و نتایج آنها را هم تلاش میکنم در این سایت منتشر کنم. قطعا برای من که کامپیوتر خوانده ام و در تجارت و آینده ای که برای خود متصورم، دانستن حقوق تجارت الکترونیک به ویژه در بخش محتوا، یک روند جذاب آموزشی و توسعه ی فـردی خواهد بود.
سجاد سلیمانی ( مربی و مدرس مدیریت زمان )
