جای خالی «عاشقانه های زنانه» یا «زنانه های عاشقانه» – زنانگی در شعر فارسی ایران

لحظه هایی در زندگی هستند، بر وفق مـراد. آن لحظه خواندن عجیب می چسبد، برای قدم زدن و ورزش حسابی پایه ای، اگر آن لحظه برسد یک گفتگوی عاشقانه می چسبد، یک گفتگوی جـدی ماندگار میشود، سفــر به جانت می نشیند و ترانه ای را گوش دادن، خاطره مادام تو می شود. 

اگر آن لحظه و ساعت باشد و به دعا ایستاده باشی، نه تنها با تک تک سلول هایت غرق راز و نیازی، بلکه هـر دم انتظار ِ مقبول افتادن می کـشی! از آن لحظه های ناب، کمک به دیگران است که پایه ای، شوخی ها و سر به سر گذاشتن های خفنِ دوره جوانی است که کارهای نـشدنی و باورنـکردنی انجام می دهی.

و گاهی جنس این لحظه ها از آرامش است و سکوت. لحظه هایی خاص هم هست که غرق سکوت و آرامش و تنهایی می شوی. آن لحظه خاص، برای هر فـردی، خاصِ خود اوست، اما یک تجربه مشترک میان همه ماست که هر کس به نوعی آن را چشیده است..

دریافت یک حسِ خوب از شعر…

یکی از ساعت های خاصی که من گاه به گاه در زندگی ام تجربه کرده ام، «لذت شعـر خواندن» است. زمان هایی که شعری ناب، مثل جام شراب، جـرعه جرعه سرکشیدن و مست شدن و سیر نـشدن و باز هم جرعه ای دیگر و تکرار این لحظه ناب.

دیشب، در چنین لحظه نابی، شعـرِ سیمین بهبهانی  را خواندم و عجیب به دلم نشست و ساعت ها درگیر این «زنانه گویی ها و زنانه خواهی هایش» شدم. شعری سرشار از ناز و نیاز و آمال و آرزوهای زنانه ، یک جنس ِ خاص از کلمات. باهم آن را می خوانیم :

.یا رب مرا یاری بده تا سخت آزارش کنم
هجرش دهم، زجرش دهم، خوارش کنم،زارش کنم
از بوسه های آتشین  وز خنده های دل نشین
صد شعله در جانش زنم، صد فتنه در کارش کنم
در پیش چشمش ساغری گیرم ز دست دلبری
از رشک آزارش دهم، از غصه بیمارش کنم
بذری به پایش افکنم، گویم خداوندش منم
چون بنده در سودای زر، کالای بازارش کنم
گوید بیفزا مهر خود، گویم بکاهم مهر خود
گوید که کمتر کن جفا، گویم که بسیارش کنم
هر شامگه در خانه ای، چابکتر از پروانه ای
رقصم بر بیگانه ای، وز خویش بیزارش کنم
چون بینم آن شیدای من فارغ شد از سودای من
منزل کنم در کوی او، باشد که دیدارش کنم
گیسوی خود افشان کنم، جادوی خود گریان کنم
با گونه گون سوگندها، بار دگر یارش کنم
چون یار شد، بار دگر کوشم به آزاری دگر
تا این دل دیوانه را راضی ز آزارش کنم

.

فایل صوتی ترانه دلکش…

بعد فایل صوتی این غزل زیبا را با صدای «دلکش» پیدا کردم و بارها گوش دادم، و دوباره متن شعر را خواندم. تمنای زنانه زیبایی را شنیدم و دلم گرم شد و گاهی خنـدیدم و گاهی بغض کردم و به فکر فرو رفتم.

اینجا می توانید این ترانه را بشنوید یا شعر «یا رب مرا یاری بده تا سخت آزارش کنم» را با صدای «دلکش» دانلود کنید

دکلمه سیمین – صدای پوران

در این بخش می توانید شعر زیبای «یا رب مرا یاری بده» را با صدای سیمین بهبانی بزرگوار بشنوید که در ادامه بانو پوران هم آن را خوانده اند:

ای کاش بگوییم؟

فکرم به گذشته ها رفت. گذشته ای که شعـری می خواندیم و لذت می بردیم. در دریای مولوی غرق شدن و کنار حافظ آرام شدن، از سعدی شیرین و ساده گوی حکمت تا عطار ِ عریان گو و…. همه به خاطرم آمد اما هیچ زن شاعری و «شعــر زنانه ای» به یادم نیامد!

به نظرم اگر میان مردم برویم و از جماعت ۸۰ میلیونی ایران بپرسیم که یک زن شاعر نام ببرید، بالای ۹۸ درصد نام هیچ زنی را نخواهند دانست (چه رسد به اینکه بخواهیم شعری و غزلی از آنها نام  ببرند – درست مثل ِ خود من! )

.

اگر ما در ۷۰۰ سال گذشته فقط ۳ زن شاعر معروف داشتیم :

به این فکر می کردم که چه می شد و :

 اگر در طول این سالیان «غزل های زنانه» و «تمناهای عاشقانه دخترانه و زنانه» برای ما می سرودند  برای فرهنگ ما به یادگار می گذاشتند، کدام ابعاد زندگی امروزین ما ،دچار تحول می شد و ما امـروز شاهد یه تاثیرات فـرهنگی از آنها می بودیم؟

فرهنگِ همه ما ایرانیان چه تاثیری از این «عاشقانه های زنانه» می گرفت؟ ما چند درصد آرام تر یا لطیف تر یا خانواده دوست تر بودیم؟

عشق در میان ما ایرانیان (و حتی جهانیان – به واسطه آموزهای فرهنگی جوامع از همدیگر) چه رنگ بویی می گرفت و فهم ِ جمعی ما از عشق، چه بود و رفتارهای عاشقانه ما چگونه بود؟

دختران ما، شیوه های ناز و راز خود را چگونه در پیش می گرفتند؟ مادران در گوشِ دختران دم بخت خویش، از کدام اشعار لطیف زنانه، بهره می جستند؟ و کدام یک را تاکید می کردند و کدام یک را نفـی می کردند!؟

پسران و مردان این سرزمین، چه هوشمندی از باورهای زنانه به دست می آوردند و «خواهش های زنانه» را چگونه می دیدند و فرهنگِ جماعت ایرانی چه راهکاری برایش درست می کـردند؟

ما (ما مردان  و زنان) چند درصد لطیف تر و آگاه تر می بودیم؟

ما (ما مردان و زنان) چند درصد در روابط خود، بهتر عمل می کـردیم ؟!؟

فهم ما، (همه ما، حتی زنان این سرزمین) چقــدر عشق را، مـردانه می فهمد؟ اگر زنان اولیه شاعر داشتیم، دختران امروز شاعـرمان چگونه شعر می سرودند و به جای معشوقه خوانی و معشوقه خواهی های گاها مـردانه، چگونه عاشق را طلب می کردند؟ عاشق را سترگ و قدرتمند و تمامیت خواه می دیدند یا آواره ای بی چاره و حـیران در پی ِ خود؟

و چندین سوال دیگر از این جنس . .

شعر مردانه و فهم مردانه

به این کلمات دقت کنید: خال هندو، لب سرخ، زلف سیاه، قـد رعنا، کمر باریک، لب نقطه گون، عشـوه گری، دلبـری و…. که در مخزن اشعار شاعران بزرگ این سرزمین، در طی دوران، مـردانه و هنـرمندانه، سروده شده و تکمیل تر شده اند، فاصله زیادی از «فهم زنانه عشق» و «دوست داستنی های زنانه» دارند.

این وصف ها، کدامیک شرح ِ حال ِ دل یک زن عاشق است؟ کدام یک از دغدغه های دوشیزگان دم ِ بخت ما می گویند؟ کدام یک نیاز ِ خلوت های شبانه مادرانه ای هستند که عشق همسـری را «زنانه» می خواهد مرور کند و در خیالش ببافد؟

من باور دارم که حتی دختران و زنان ما هم به هنگام ِ سرودن شعر و غزلی، نا خود آگاه عینک ِ مردانه تاریخی را بر چشم و دل و ذهن می زنند و «مردانه اشعاری زنانه» می سرایند که جنس ِ کلمات و نوع نگاه، مردانه تر از نام و جنس ِ شاعر سراینده شعـر است.

 وقتی عاشقانه گویی های ما، عاشقانه اندیشیدن های ما، از نگاهی مردانه دیده و ساخته شده است، آنگاه عاشقانه های زنانه، یا عیب است یا زشت است یا بی حیایی و یا دریدگی! و…..  اما همانطوری که زمانی پشت در ِ خانه ی حجله ی عروس و داماد کمین دسته جمعی کردن و شادی کردن! عیب نبود و رسم بود، باور دارم اگر این لطافت زنانه و نگاه زیبا به مردِ عاشق، اگر وجود داشت، رسمی شیرین می شد و زبانی رسمی می یافت.

کاش، این «عینکِ مردانه» به سهم خود راضی بود. کاش تاریخ و فرهنگ و مـردم ِ ما، اجازه می دادند (و در این راه قـدمی بر میداشتند)، تا امروز ما گنجینه و فرهنگی از  اشعار زنانه از تاریخ گذشته خود به یادگار می داشتیم. (باور دارم که این ارث تاریخی می توانست وجود داشته باشد و چون سرمایه ای عظیم در باور و افکار همه ما خودنمایی کند) ارثــی از نیاکان درست اندیش ما، که امروز بکارمان می آمد. راهی که صدها سال طی شده بود و امروز می توانست خیلی اصلاح شده و تکمیل شده به راهش ادامه دهد. .

شعری دیگر از سیمین بهبهانی

.گفتا که می‌بوسم تو را، گفتم تمنا می‌کنم
گفتا اگر بیند کسی، گفتم که حاشا می‌کنم!!!
گفتا ز بخت بد اگر، ناگه رقیب آید ز در
گفتم که با افسونگری، او را ز سر وا می‌کنم
گفتا که تلخی‌های می گر نا گوار افتد مرا 
گفتم که با نوش لبم، آنرا گوارا می‌کنم
گفتا چه می‌بینی بگو، در چشم چون آیینه‌ام
گفتم که من خود را در آن عریان تماشا می‌کنم
گفتا که از بی طاقتی دل قصد یغما می‌کند
گفتم که با یغما گران باری مدارا می‌کنم
گفتا که پیوند تو را با نقد هستی می‌خرم
گفتم که ارزانتر از این من با تو سودا می‌کنم
گفتا اگر از کوی خود روزی تو را گفتم برو
گفتم که صد سال دگر امروز و فردا می‌کنم
گفتی اگر از پای خود زنجیر عشقت واکنم
گفتم زتو دیوانه تر دانی که پیدا می کنم
.

جنس ِ خواسته ها و راهکارهایی که شاعر در شعـر داده است زنانه و لطیف است! خواهش های دلبرانه و تمناهای پنهان این گفتگو، دل زِ هـر خواننده مـردی می برد. کافیست طبع شعـر بداند و بفهمد و در «منظورهای پنهان شاعر ِ زن» غـرق شود.

من جای خالی «عاشقانه های زنانه» یا «زنانه های عاشقانه» را در فرهنگ امروز این سرزمین می بینم و حس می کنم. درد من، درد ِ فمنیست ها نیست و اصلا ربطی به هیچ جنبشی از این دست نـدارد (هر چند می توان برای آنها هم از این نمد، کلاهی بافت!) ، اما درد من، یک خلا است. فاصله ای بین آنچه می توانست باشد و آنچه هست. 

این لحظه ی ناب من برای خواندن شعر و فکر کردن به آن پایان یافت. فـردا شاید هیچ مجالی برای مرور دوباره این حرفهایم نداشته باشم، تا روزی که دوباره سر کیف و با حوصله برگردم و ادامه ای بر این دیدگاهم بنویسم. امیدوارم این دغدغه من، دغدغه ی هنـرمندان امروز کشـورم هم باشد تا با نـقد ادبیات و اشعار و یافتن خلاهای دیگری همچون این، برای آیندگان میـراثی تکمیل تر و راهگشا به یادگار بماند.

.

فایل صوتی زنانگی در شعر پارسی

این بخش و این فایل‌های صوتی را در بروزرسانی آخر و چهار سال پس از انتشار این متن، برای شما عزیزان منتشر می‌کنم. به گمان من این ایده را باید از ابعاد مختلفی بررسی کرد
در این فایل‌های صوتی «نگاه مردانه به زن در شعر» و صدالبته جای خالی «زن شاعر» همچنان وجود دارد. اما زن به عنوان سوژه در شعر فارسی را از چند منظر می‌توانیم ببینیم و بررسی آن را بشنویم.

در این بخش گزارش شنیداری نشست پیشین حلقه‌ی ادبی سیمرغ، با موضوع زنانگی در شعر پارسی را خدمت شما تقدیم می‌کنم:

بخش اول: سخنرانی دکتر صبا پژمانفر

موضوع سخنرانی خانم دکتر صبا پژمانفر «زنانگی و زن‌ستیزی در شعر قرون چهارم تا ششم هجری» است و زن را در آثار نظامی، فردوسی در شاهنامه و عطار و…. بررسی می‌کند.

بخش دوم: سخنرانی دکتر شروین وکیلی

سخنرانی دکتر شروین وکیلی با موضوع: «جنسیت در گرشاسپ‌نامه‌ی اسدی توسی: واسازی لایه‌های متنی و تفکیک سنت زمانه از گرایش شاعر» است که در ادامه می‌توانید بشنوید:

بخش سوم: پرسش و پاسخ پس از این سخنرانی

در این بخش می‌توانید فایل سوم که مربوط به پرسش‌ها و پاسخ‌های حاضرین از دو سخنران است را بشنوید:

.

پی‌نوشت‌ها:

در ادامه می‌‌خواهم چند نکته را به صورت پی‌نوشت خدمت شما دوستان عزیز بیان کنم:

پی‌نوشت صفر (مهم) – معیار شعر زنانه!

اگر بخواهم متر و معیاری از «شعـر زنانه» بیان کنم، که چه شعری مردانه است و چه شعری زنانه، شاید باید اینطور بگویم که : دقت کرده اید گاهی زنان ما اشعار شاعران مرد را با تمام دل می خوانند و به آواز می کشند و با آن دم می گیرند؟ شاعر زن باید طوری شعر زنانه اش را با کلمات کنار هم بچیند و بسراید که هیچ مـردی نتواند آن را تکرار کند یا به آواز بخواند! بلکه فقط بتواند آرام بخواند و زنانگی را بفهمد!

پی نوشت اول:

پروین اعتصامی هم از زنان شاعر نامور کشور است. اما من سهم ِ «زنانگی در اشعار پروین» را کم میدانم (یا اینکه اشرافی بر آن ندارم.) از شاعران دیگر زن هم که گاه به گاه شعری خوانده ام، اکنون بیتی و شعری در خاطر نیست که جنسی زنانه داشته باشند.

پی نوشت دوم:

دختر شاعر در زندگی ام دیده ام و گاهی گپی زده ایم، دختران شاعـر جوان را شاید مخاطب اصلی این نوشته میدانم و امیدوارم بخوانند و برایم نقـدی سخت و زنانه بنویسند. از آنها می خواهم خواهش کنم که گنجینه اشعار ما را غنـی تر کنند، و سهم زنانگی و شعری از جنس لطیف خدادایشان بسرایند (یا سهم این گونه شعر را بیشتر کنند). برای نمونه «مـرد در آیینه شعـر فارسی از نگاه زنان» را هویت ببخشند. مخزن اشعار این سرزمین تشنه ی این لطافت ونگاه جدید است.

پی نوشت سوم:

من ادبیات را دوست دارم، اما اصلا شاعر نیستم. ابـدا هم استعداد شعر گفتن نـدارم؛ اما از شعر خواندن و فهم ِ منظور ِ ریز ِ شاعر در پس ِ کلمات ِ موزون هر بیتش لذتی وصف ناپذیر می برم . نثــر را بیشتر دوست دارم 🙂 

پی نوشت چهارم:

 قبلا در جایی از «شعـور معشوقه بودن» نوشته بودم. از اینکه عاشق، عاشق است و تماما باخته، همه کارش بی اختیار می تواند باشد و افسـاری دارد که با دست خود، به دست معشوقش داده یا اصرار دارد که بدهد، و بسیار بسیار علاقمندم که زنی شاعر، معشوقی با شعور را به ما معرفی کند. بگوید که دوست دارد چه بیند، چه ها کند، چگونه تشنه نگه دارد و چگونه سیراب کند، دست ردِ را چگونه بر سینه این عاشق می زند و هنـر معشوقه بودن را پر از ناز و کرشمه های کلمات غزل خود به ما (مردان و زنان و فرهنگ ِ تشنه) بگوید.

پی نوشت پنجم:

این نوشته یکی از روزنوشته‌هایی است که منتشر می‌کنم. اگر علاقمند هستید می‌توانید «روزنوشته‌های یک مربی و مدرس مدیریت زمان» را در آدرس زیر دنبال کنید:

روزنوشته‌ها

همچنین لازم به یادآوری است که من سلسله نوشتارهایی با عنوان «مزایا و دستاوردهای نوشتن، نویسندگی و وبلاگ‌نویسی» منتشر می‌کنم. نامه نوشتن هم از این جنس است. شما می‌توانید همه‌ی یادداشت‌ها و دیدگاه‌های مرا در اینباره در این آدرس بخوانید.

سجاد سلیمانی ( مربی و مدرس مدیریت زمان ) .

.

لینک کوتاه و اختصاصی این مطلب:

http://zaman.link/jkhshz

.

.